Jón Ásgeir | Lína Dalrós Gísladóttir

Linda Rós Kristjónsdóttir barnabarn Línu flutti þennan fyrirlestur á Þuríðardeginum 29. maí 2014:

Lína Dalrós Gísladóttir

Alþýðukonan Lína Dalrós Gísladóttir.

Á 110 ára árstíð ömmu minnar Línu Dalrósar langar mig til að segja frá lífshlaupi hennar í stuttu máli.

Að hluta til er frásögnin upp úr bókinni Bernskdagar eftir son hennar og móðurbróður minn Óskar Jóhannsson, kaupmann sem kom út um síðustu jól.

Amma fæddist í Tröð í Bolungarvík og voru foreldrar hennar Elísabet Guðmundsdóttir, sem fædd var í Skálavík, og Gísli „skáldi“Jónsson sem var fæddur að Tindi í Miðdal í Strandasýslu. Gísli var vinnumaður í Tröð þegar þetta var og Elísabet vinnukona á sama bæ.

Þann 22. september 1904 fæddist þeim dóttir, og þar sem þau höfðu bæði eignast börn áður og voru vinnuhjú var Línu komið í fóstur til frænda Elísabetar, Guðmundar á Geirastöðum í Syðridal eins og títt var í þá daga þegar kjörin voru kröpp og reynt að koma börnum fyrir þar sem nóg var að bíta brenna. Þar var hún alin upp. Hún hafði lítið af foreldrum sínum að segja og þeim systkinum sem síðar fæddust þrátt fyrir að þetta væri ekki löng vegalengd rétt um 3 kílómetrar en samgöngur öllu erfiðari í þá daga. Gísli sagði þó að hún væri rósin hans í dalnum og því var hún skírð Lína Dalrós. Gísli var skáld og orti þetta ljóð um Línu Dalrós dóttur sína:

Fríðikala faldalín

Flestir tala um gæði þín

Fjōrs um bala bjarta skín

Blessuð dalarósin mín

Frjáls um stundir fallvaltar

Fagurt sprundið athugar

Komið undir ōllu er þar

Að ná fundi guðssonar

Í orðum prúð þá á þér skín

Unaðsskrúði faldalín

Á guð trúðu elskan mín

Undirbúðu sálu þín

Hitadija hrundin fín

Hirtu hlýju ráð til þín

Hróðrargíja heftist mín

Hér er nýársgjöfin mín.

Elísabet og Gísli eignuðust fimm börn í viðbót og var ein dóttir þeirra Sveinfríður sem var móðir Hávarðar Olgeirssonar heitins, sem bjó alla sína tíð hér í Bolungarvík og sjálfsagt margir þekktu, en Sveinfríður lést rúmlega tvítug.

Amma þurfti að vinna mikið sem barn og vakti fljótt athygli fyrir einstakan dugnað þrátt fyrir að vera grönn og smávaxin. Hluta úr tveimur vetrum var hún í barnaskólanum í Bolungarvík og hélt þá til hjá vinafólki Geirastaðahjónanna, en foreldrar hennar höfðu ekki aðstæður til að hýsa hana.

Amma mín og afi Jóhann Sigurðsson sem var frá Vonarholti í Arnkötludal, kynntust þegar afi var að verða þrítugur og amma rétt að verða sautján ára. Afi hafði komið ásamt fleiri mönnum í atvinnuleit til Bolungarvíkur frostaveturinn mikla 1918 þegar lá við hungursneið í landinu. Þeir komu gangandi yfir Djúpið úr Strandasýslunni en innri hluti Ísafjarðardjúps var ísi lagður. Jóhann var harðduglegur vinnugarpur og þúsundþjalasmiður og eftirsóttur til starfa af samtímamönnum sínum. En hafði líka létta lund og felldu þau fljótt hugi saman. Í mars 1922 eignuðust afi og amma svo fyrsta barnið og var hún skírð Guðmunda Sigríður. Hún var eina barn ömmu sem bjó alltaf hér fyrir vestan, og er hún amma Sigríðar Ingu sem býr hér í Bolungarvík.

Fljótlega keypti afi lítið hús , sem áður var verbúð, á fjörukambinum nokkru utan við Brimbrjótinn sem nú heitir Hafnargata þar sem frystihúsið stendur nú. Eftir að hann hafði lagfært húsið og stækkað fluttu þau með dóttur sína þangað. Húsið var um 36 fermetrar að stærð með risi sem var um það bil eins metra hátt. Í hjalli sem þau höfðu við húsið var matvarningur sem afi sá um að selja en hann og vinur hans Sakarías á Gili stofnuðu til viðskiptasambands á milli sjómanna í Bolungarvík og vænda á Ströndum. Seldu þeir kæfubelgi og hnoðmör fyrir bændur norðan af Ströndum í skiptum fyrir herta þorskhausa og harðfisk. Árið 1930 voru þau búin að eignast 7 börn en þau misstu eitt þeirra Guðbjörgu Kristínu sem lést vöggudauða. Það kom síðan önnur Guðbjörg síðar sem er móðir mín. Í þessu húsi áttu þau og síðan síðari maður ömmu Línu öll sín börn 11 að tölu.

Haustið 1931 veiktist afi og var rúmfastur heima í tæpt ár. Hann lést svo í ágúst 1932 og þá var amma orðin ekkja, 27 ára gömul með 6 börn á aldrinum eins til tíu ára.

Þegar þetta var hafði afi fasta vinnu við lifrarbræðslu Einars Guðfinnssonar, en þegar hann var orðinn veikur gekk amma inn í hans starf til að sjá heimilinu farborða og vann í bræðslunni. Þá var ekki fyrir að fara almannatryggingum eins og í því velferðarkerfi sem við búum nú við. Lína amma kom með pappírana heim á kvöldin og afi færði inn í bækurnar á meðan hann gat en svo kom að því að hann hafði ekki lengur þrek til þess um og sá hún þá um skráninguna, móttöku, flokkun, og söltun á hrognum. Þetta gerði hún þó að hún væri á þessum tíma sjálf heilsulítil og hefði þurft á læknishjálp á halda. Einar Guðfinnsson greiddi afa full laun allan þann tíma sem kom sér vel þrátt fyrir að amma sinnti starfi hans. Í ævisögu sinni, lýsti hann Línu Dalrós meðal sinna allra bestu starfsmanna um dagana og segir Bolvíkinga stolta af að hafa átt eina lifrarbræðslumanninn í pilsi á Íslandi. Amma vann úti alla tíð í Fiskverkun Einars Guðfinnssonar og starfaði við fiskvinnluna allt þar til hún var um 75 ára gömul þegar hún þurfti að hætta vegna veikinda.

Læknirinn sem hafði hugsað um afa í veikindum hans flutti til Siglufjarðar um þetta leyti. Einu sinni á ári í tíu ár fékk amma reikninginn fyrir læknisþjónustunni, en hún gat aldrei borgað. Þetta er ábyggilega eini reikningurinn sem Lína Dalrós borgaði ekki um dagana enda var hún útsjónarsöm og fór vel með og gerði allt til að standa sig við að framfleyta fjölskyldunni eins vel og henn var fært.

Amma lagði mikla áherslu á að hafa börnin hjá sér. Hreppsnefndin sá að það yrði útgjaldaminna fyrir hreppinn að hjálpa henni með úttekt í verslun, ef með þyrfti, frekar en að borga með einhverju af börnunum hjá vandalausum, sem oftast var eina ráðið þegar svona var komið. Þegar amma neyddist til að biðja hreppinn um eitthvað matarkyns skrifaði hún á blað þær vörur sem hún þurfti að fá, og Guðmunda fór með það á hreppsskrifstofuna. Þar var það bókað og gefið leyfi fyrir úttekt. Svo var farið með blaðið í búðina og vörurnar afgreiddar. Einnig var fólkið í Bolungarvík sérstaklega vingjarnlegt við fjölskylduna. Þegar bátarnir komu af sjónum og krakkarnir fóru niður á Brjót, og spurðu einhvern sjómanninn hvort hann gæti gefið ömmu í soðið var það undantekningarlaust gert með glöðu geði. Oftar en ekki var valinn feitur steinbítur eða væn ýsa. Svona lögðust allir á eitt til að enginn færi sársvangur til svefns og samhugur hjá bæjarbúum og vil ég hér með þakka fyrir þá velvild sem amma naut hjá Bolvíkingum.

Sóknarpresturinn, séra Páll Sigurðsson var ekki í Bolungarvík þegar afi dó og þegar hann kom ,spurði hann ömmu hvernig hún tæki þessari breytingu, að vera orðin ein með börnin. „Hvernig ég tek því?“ hafði hún sagt.“Auðvitað tek ég því eins og hverju öðru sem mér er ætlað að ráða fram úr og reyni að standa mig í því eftir bestu getu , eða er okkur ekki kennt það?“

Á þessu sést að hún hafði mikinn skapstyrk og barðist fyrir framfærslu fjölskyldu sinnar með margvíslegum hætti. Hún var mjög trúuð og kirkjurækin og sótti messu á hverjum sunnudegi á upphlutnum sínum. Held ég að það hafi hjálpað henni í gegnum erfiðleikana að eiga almættið að þegar að kreppti. Með mikilli útsjónarsemi, sparnaði og agaðri stjórnun tókst henni að halda fjölskyldunni saman til að byrja með. Síðar fór móðir mín, Guðbjörg á sjöunda ári í fóstur til Guðrúnar föðursystur sinnar í Reykjavík sem rak matsölu fyrir kostgangara heima hjá sér en hún var ógift og bauðst til að taka hana í fóstur. Hún tók einnig Óskar að sér þegar hann var um fermingu og þegar Jóhann Líndal sem síðar varð rafveitustjóri hér í Bolungarvík fór til náms í Iðnskólann í Reykjavík hélt hún honum einnig heimili. Gísli næstelsta barnið var hinsvegar komið fyrir í fóstur á Hóli hér í Bolungarvík. Það er ef til vill merki um skapfestu ömmu að þegar Gísla var kennt barn um 16 ára aldur eftir að hafa verið vinnumaður í Æðey í skamma tíð sendi bóndinn bréf til ömmu og sagði að Gísla væri kennt barn og því þyrfti hann að vera áfram í Æðey sem vinnumaður hjá sér því hann yrði að vinna fyrir barninu. Sendi amma þá bréf til baka og sagðist mundi taka barnið í fóstur því hún vildi ekki binda son sinn þar til langframa. Úr þessu varð þó ekki og ól bóndinn þessa stúlku upp sjálfur. Seinna meir var það hinsvegar hún sem tók ættmenni í fóstur um lengri eða skemmri tíma. Mörg ömmubörnin sá hún um á sumrin og mér var komið í fóstur til hennar, en fjölskylda mín bjó í Reykjavík, um fjögurra ára aldur í eitt og hálft ár í kjölfarið á veikindum föður míns en við vorum þá orðin fimm systkinin sem áttu þó eftir verða tíu og bjó ég hjá Línu og Jóni þar til ég hóf skólagöngu í Ísaksskóla um sex ára aldur. Amma var mér afar kær þó að ég mun takmarkað frá þessum tíma en ég átti eftir að rifja betur upp okkar tengsl er ég kom svo vestur í húsmæðraskólann. Þá tengdumst við miklum böndum og höfðum mikil samskipti. Þá var hún nýlega flutt á skólastíginn sem stendur á horni Skólastígs og Völusteinsstrætis. Þar fann maður strax hvað var góður andi í húsinu og alltaf tekið vel á móti manni með bakkelsi og súkkulaði. Það hús var ekki miklu stærra en húsið á Hafnargötunni, sjálft húsið á tveimur hæðum var rétt um 36 fermetrar en viðbyggingin á milli 20 – 30 fermetrar. Amma var einstaklega dugleg húsmóðir, síbakandi, takandi slátur eins og títt var og aðstoðaði aðra við sláturgerð og fleira. Amma var vel lesin þó ekki hafi hún notið langrar skólagöngu og þar sem hún var mjög minnug og hafði góða frásagnar gáfu var gaman að vera í návistum við hana og heyra sögur en aldrei minnist ég þess að hún hafi sagt nokkuð neikvætt um nokkurn mann. Hún var líka afar barngóð svo að börnin hændust mjög að henni. Amma bað aldrei um hjálp og vildi gera hlutina sjálf. Það var helst að hún þæði hjálp þegar hún var orðin mjög fullorðin í garðinum en það varð að vera að okkar frumkvæði því hún fór ekki bónarveg að neinum.

Amma var góðum gáfum gædd, stálminnug, og hélt andlegri reisn sinni fram til síðustu stundar. Hún var kappsöm í störfum og afar ósérhlífin, kvik í hreyfingum og létt á fæti. Henni þótti gaman að dansa, var skyldurækin og samviskusöm heil og hreinskiptin. Hún hafði líka afar gaman af tónlist og var til grammafónn sem mamma mín minnist þegar hún kom á unglingsárunum vestur til að heimsækja mömmu sína. Amma kunni ógrynni af ljóðum og fór gjarnan með ljóð fyrir börnin og söng fyrir þau. Hún var einnig mjög jákvæð og sá alltaf björtu hliðarnar á öllum málum þó svo að erfiðleikarnir væru miklir. Þetta lundafar hennar laðaði samferðamenn hennar að henni fyrir glaðværð og jákvæðni. Það voru margir Bolvíkingarnir sem kölluðu hana ömmu þrátt fyrir að hún hefði engin fjölskyldutengsl við þá enda var hún bæði vingjarnleg og hjálpsöm við þá sem yngri voru og liðsinnti þeim. Þegar við niðjar hennar og ættmenni hittum Bolvíkinga sem voru samferðamenn Línu um einhver tímabil ævinnar finnum við vel fyrir hversu mikillar virðingar og vinsælda hún naut. Afmælisdaga allra sinna afkomenda hafði Lína amma á hreinu og daglangt sat hún við prjóna og sauma og færði tugum afkomenda sinna í fjórða og fimmta ættlið gjafir, sem hún hafði unnið sjálf. Og ekki má gleyma görðunum við húsin sem hún bjó í við Hafnargötu og Skólastíg sem alltaf báru þess merki að vel var hugsað um en hún hafði unun af garðyrkju og blómarækt ásamt handavinnu.

Amma Lína var félagslynd og naut þess að vera innan um fólk. Hún var mjög virk í félagsmálum bæði í slysavarnarfélaginu og kvenfélaginu og var m.a.heiðursfélagi í kvenfélaginu Brautinni.

Seinni maður Línu var Jón Ásgeir Jónsson sjómaður og eignaðist hún með honum 4 börn. Jón lést árið 1996 en amma lést 14. desember 1997 þá 93 ára að aldri. Amma mun hafa verið sú kona á Íslandi sem eignaðist hvað mestan fjölda afkomenda í lifandi lífi en þeir voru 240 þegar hún lést en munu vera orðnir um 370 í dag. Í júlílok í sumar munum við afkomendur Línu Dalrósar koma saman enn á ný í Bolungarvík og minnast þessarar formóður okkar sem er og verður okkur fyrirmynd um dugnað, þrautsegju og bjartsýni á 110 ára árstíð hennar.

Lína Dalrós var alþýðukona sem ólst upp við kröpp kjör hér í Víkinni sem henni var svo kær. Þessi kvika kona sem alltaf var að, skilur eftir sig ævistarf sem margir mega þakka. Takk fyrir og til hamingju með Þuríðardaginn.